Erozja gleby – na czym polega? Jak jej zapobiegać?

Erozja to proces, w którym gleba ulega degradacji. W konsekwencji spada jej żyzność, co prowadzi do utraty potencjału plonotwórczego. Choć erozja gleby to proces naturalny, powodowany czynnikami atmosferycznymi, to jednak działalność człowieka ma wpływ na przyspieszenie erozji. A czy są jakieś sposoby, aby ją spowolnić? Jak zapobiegać erozji gleby?

Gleba – zasób nieodnawialny

Teoretycznie gleba jest zasobem odnawialnym. W końcu powstaje w tzw. procesach glebotwórczych, na które wpływają rozmaite czynniki, m.in. oddziaływania klimatu czy też organizmów roślinnych i zwierzęcych. Jednak w praktyce proces ten jest niezwykle długotrwały: naukowcy oceniają, że 1 cm gleby powstaje od 100 do nawet 400 lat. Dlatego glebę uznaje się za zasób nieodnawialny. A to oznacza, że należy ją otoczyć szczególną opieką. Jej degradacja jest zagrożeniem nie tylko dla samych rolników, dla których gleba stanowi fundament pracy, ale także dla bezpieczeństwa żywnościowego na całym świecie.

Czym jest erozja gleby?

Erozja to zjawisko fizyczne polegające na przenoszeniu cząsteczek gleby przez wodę lub wiatr. Ponieważ dotyczy przede wszystkim wierzchniej warstwy gleby, to w dużym stopniu powoduje obniżenie żyzności gruntu. Erozja zachodzi wskutek czynników naturalnych oraz zależnych od człowieka.

Przyczyny erozji gleby

Naturalne przyczyny erozji gleby to:

• Ukształtowanie powierzchni. Stromo nachylone stoki są bardziej narażone na erozję.
• Opady atmosferyczne. Intensywne i częste opady powodują spływanie wód powierzchniowych, które zmywają warstwę gleby.
• Wiatr. Silne wiatry mogą przenosić cząsteczki gleby na znaczne odległości.

Natomiast przyczyny erozji gleby wynikające z działalności człowieka to:

• Nieprawidłowe techniki agronomiczne, np. monokultury.
• Budownictwo i postępująca urbanizacja. Wylesianie i przekształcanie terenów pod budowę dróg i budynków usuwają naturalną ochronę gleby.
• Wypas zwierząt. Nadmierny wypas prowadzi do zniszczenia roślinności, która chroni glebę przed erozją.

Stopień podatności gleby na erozję zależy od jej rodzaju. Najbardziej podatne są gleby pyłowe, piaski luźne i rędziny kredowe. Żwiry i piaski gliniaste charakteryzują się średnią podatnością, a najmniej podatne na erozję są gliny lekkie i średnie (gliny ciężkie są praktycznie odporne na erozję).

Jakie skutki ma erozja gleby?

Erozja gleby ma poważne konsekwencje dla środowiska i gospodarki. Przede wszystkim główna warstwa gleby, bogata w składniki odżywcze, zostaje zmyta lub wywiana. Przez to gleba traci żyzność, co odbija się na plonowaniu uprawianych roślin. Zbiory są nie tylko mniejsze (szacuje się, że wskutek erozji plony spadają o 50%), ale także mają gorszą jakość. Ponadto spływające osady mogą zanieczyszczać rzeki i jeziora, wpływając negatywnie na ekosystemy wodne.

Jak przeciwdziałać erozji gleby?

Skoro erozja gleby ma tak druzgocące konsekwencje, to kluczowe jest przeciwdziałanie. Najważniejsze metody zapobiegania erozji gleby to:

Płodozmian przeciwerozyjny

Włączenie w plan płodozmianu roślin motylkowych i ich mieszanek z trawami w znacznym stopniu przeciwdziała erozji. Są to rośliny o głębokim systemie korzeniowym, co dobrze wpływa na strukturę gleby. Dobrze sprawdzają się rośliny ozime takie jak rzepak, żyto i pszenżyto. W okresie jesiennym tworzą one na glebie zwartą okrywę, co chroni podłoże przed procesami erozyjnymi.

Poplon jako mulcz

Dobrym pomysłem jest także uprawa poplonów ścierniskowych lub ozimych. Pełnią one podobną funkcję jak wspomniany wyżej płodozmian przeciwerozyjny, czyli osłaniają glebę. Poplon ścierniskowy można na zimę zostawić nieprzyorany – stworzy wtedy warstwę mulczu chroniącego podłoże.

Pasy drzew i zakrzaczeń

Tworzenie pasów ochronnych z drzew i krzewów na brzegach pól i wzdłuż zboczy może znacznie ograniczyć erozję. Drzewa i krzewy działają jak bariery, zatrzymując wodę i wiatr, oraz chroniąc glebę przed wymywaniem.

Odpowiednie praktyki rolnicze

Wprowadzenie niektórych praktyk rolniczych w znacznym stopniu przeciwdziała erozji. Oprócz wspomnianego płodozmianu jest to np. orka konturowa. To technika polegająca na oraniu wzdłuż zbocza. Dzięki temu następuje spowolnienie spływu wody podczas burz, co pomaga ograniczyć erozję. Zalecane jest także ograniczenie liczby zabiegów w polu ciężkim sprzętem do niezbędnego minimum lub nawet przejście na system bezorkowy. Każdy wyjazd w pole narusza strukturę gleby, co zwiększa jej podatność na erozję.

Inżynieria wodna

Budowa rowów melioracyjnych, zbiorników retencyjnych oraz systemów drenażowych pomaga kontrolować przepływ wody i chronić glebę przed erozją wodną.

Kwasy humusowe

Kwasy humusowe to naturalne substancje wpływające pozytywnie na glebę. Jedną z ich właściwości jest poprawa retencji wody. Dzięki temu gleba dłużej zatrzymuje wodę, co przeciwdziała suszy. A trzeba pamiętać, że wysuszona gleba jest bardziej podatna na erozję wietrzną.

To jednak nie wszystko, co kwasy humusowe mają do zaoferowania. Te substancje wpływają także na fizyczną strukturę gleby, aktywizują pożyteczne mikroorganizmy oraz stymulują wzrost systemów korzeniowych. Dlatego są wykorzystywane jako stymulatory wzrostu roślin, które poprawiają plonowanie roślin. Dzięki ich stosowaniu można zmniejszyć ilość stosowanych nawozów mineralnych, które w dużych ilościach osłabiają strukturę gleby. A więc także i w ten pośredni sposób zmniejsza się podatność gleby na erozję.

Erozja spędza sen z powiek rolników

Zdaniem ekspertów erozja gleb rolniczych postępuje zdecydowanie za szybko. Dlatego staje się to poważnym problemem zagrażającym rolnictwu i bezpieczeństwu żywnościowemu. Na szczęście dzięki odpowiednim praktykom ochronnym możemy skutecznie przeciwdziałać erozji i chronić nasze gleby. Pamiętajmy, że żyzna gleba to podstawa zrównoważonego rolnictwa i obfitych plonów.