Degradacja gleby w Europie. Co robić?
Gleba to skarb natury i fundament naszego życia. To w niej kiełkują rośliny, to ona dostarcza nam żywności i magazynuje dwutlenek węgla. Niestety degradacja gleby w Europie postępuje, co ma długofalowe konsekwencje dla rolnictwa, środowiska i zdrowia ludzi. Jakie są przyczyny tego stanu rzeczy i w jaki sposób zadbać o żyzność i jakość gleby?
Raport „Stan gleb w Europie”
W październiku 2024 roku Wspólnotowe Centrum Badawcze Komisji Europejskiej wraz z Europejską Agencją Środowiska opublikowały raport „Stan gleb w Europie” (ang. The state of soils in Europe). Autorzy przeanalizowali w nim europejskie gleby, które, jak wiadomo, są bardzo zróżnicowane: na północy występują głównie gleby torfowe, na zachodzie brunatne i płowe a na wschodzie dużo czarnoziemów i kasztanoziemów (w Polsce dominują gleby brunatne i płowe o średniej urodzajności – zajmują około 52% powierzchni kraju). Łącznie na naszym kontynencie wyróżnia się ponad 20 rodzajów gleby. Jednak pomimo tego zróżnicowania wszystkie borykają się z podobnymi problemami, za które odpowiada nie tylko natura, ale także działalność człowieka. Problemy te wywołują degradację gleby.
Czym jest degradacja gleby?
Termin degradacja gleby pojawia się w artykułach rolniczych oraz tych związanych z ochroną środowiska często, jednak zazwyczaj nie jest dokładnie wyjaśniony. Czym więc jest degradacja gleby? W ten sposób określa się ogół zjawisk, które wpływają negatywnie na glebę, pogarszając jej strukturę i właściwości fizykochemiczne. Część z tych zjawisk jest wynikiem naturalnych procesów, za inne odpowiedzialny jest człowiek.
Problemy związane z degradacją gleb w Europie to m.in.:
Wzmocnij swoje rośliny, użyźnij glebę i zwiększaj plon
Zamów FLORAHUMUS w naszym sklepie internetowym.
- Nadmiary i deficyty składników mineralnych. Na niektórych polach składników mineralnych brakuje, a plony dramatycznie spadają. Z kolei na innych nawozy mineralne są stosowane w nadmiarze, przez co jakość gleby spada. Dane pokazują, że poziom zasobności w azot i fosfor jest w wielu regionach Europy za duży, co prowadzi do zanieczyszczenia gleby i wody.
- Postępujące zakwaszenie. Autorzy raportu The state of soils in Europe wskazują, że gleby o stosunkowo niskim pH (poniżej 5,5) stanowią 10% gruntów rolnych w Europie. W Polsce odsetek ten jest prawdopodobnie dużo większy (niektóre raporty mówią, że 35% gleb w naszym kraju ma pH < 5,5). Zakwaszenie gleby to proces naturalny, jednak działalność człowieka go znacznie przyspiesza, np. poprzez intensywne nawożenia. W zbyt kwaśnej glebie rośliny nie są w stanie efektywnie pobierać składników mineralnych.
- Spadek bioróżnorodności. Gleba jest zamieszkana przez rozmaite organizmy, zarówno w skali mikro (np. grzyby i bakterie), jak i makro (dżdżownice). Spadek bioróżnorodności oznacza, że liczba tych organizmów się zmniejsza. Prowadzi to do szeregu problemów na czele ze spadkiem żyzności gleby.
- Zasklepianie gleby. Oznacza permanentne pokrycie gleby nieprzepuszczalnym sztucznym materiałem (najczęściej asfaltem lub betonem). Według danych z raportu The state of soils in Europe w latach 2012-2018 powierzchnia zasklepionej gleby w Europie (w 27 krajach UE i Wielkiej Brytanii) wzrosła o 1 467 km2. Odbywa się to kosztem głównie gruntów ornych i pastwisk.
- Erozja. Wiatr i deszcze nawalne przyczyniają się do erozji wiatrowej i deszczowej, czyli procesu, w którym wierzchnie warstwy gleby są wywiewane i wypłukiwane. Osłabia to strukturę gleby oraz zmniejsza jej żyzność. Proces ten jest naturalny, jednak intensywne rolnictwo go przyspiesza.
Przyczyny degradacji gleby
Ponieważ degradacja gleby jest dość szerokim terminem, pod którym mieszczą się rozmaite zjawiska, to i jej przyczyny mogą być różne. Oto najważniejsze z nich:
- Zmiany klimatyczne. To jedna z głównych przyczyn aktualnie postępującej degradacji gleb rolniczych w Europie. Z powodu zmian klimatycznych coraz częściej zdarzają się długie okresy suszy, a także wzrosły średnie temperatury. Oba te zjawiska wpływają na stan gleby, szybkość rozkładu materii organicznej czy też ryzyko erozji.
- Urbanizacja. Wzrost populacji wymusza intensyfikację rolnictwa, aby zaspokoić potrzeby rosnącej populacji na produkty rolne. Intensywne rolnictwo wymaga używania środków chemicznych, co odbija się negatywnie na glebie. Ponadto urbanizacja i rozwój przemysłu wpływają na to, w jaki sposób są użytkowane grunty – czyli prowadzi do zasklepiania gleby. W skrócie: miasta i drogi zajmują tereny, które mogłyby być użytkowane rolniczo.
- Pożary, susze, wiatr, deszcze nawalne. Tego typu zjawiska atmosferyczne osłabiają strukturę gleby oraz powodują jej erozję.
- Mechaniczne niszczenie próchnicy. Każdy wyjazd w pole ciężkim sprzętem to obciążenie dla struktury gleby. Powstawanie kolein, niszczenie mikroorganizmów, zubożenie gleby, przyspieszenie erozji – takie są konsekwencje intensywnej orki.
Degradacja gleby w Europie. Co możemy zrobić?
Autorzy raportu The state of soils in Europe podkreślili, że za degradację gleby odpowiadają zarówno zjawiska naturalne, jak i działalność człowieka. Dlatego potrzebne są kompleksowe, zintegrowane działania, na czele z monitorowaniem gleby oraz szerzeniem świadomości na temat jej znaczenia. Zrównoważone techniki zarządzania glebą, takie jak chociażby zastępowanie monokultur uprawami w płodozmianie, pomagają dbać o glebę. Należy dostarczać materię organiczną, np. poprzez wykorzystanie resztek pożniwnych. Zabiegi mechaniczne warto ograniczyć do niezbędnego minimum. W dłuższej perspektywie takie działania przynoszą korzyści nie tylko dla środowiska, ale także samych rolników, którzy dostaną lepszą, żyźniejszą glebę.
Kwasy humusowe w walce z degradacją gleby
W przeciwdziałaniu degradacji gleby doskonale sprawdzają się kwasy humusowe. Te naturalne substancje mają kompleksowy wpływ na glebę, dzięki czemu rośliny lepiej rosną i obficie plonują. Dzięki temu kwasy humusowe pozwalają ograniczyć stosowanie nawozów mineralnych, a w konsekwencji ich negatywny wpływ na glebę.
To jednak nie wszystko! Dzięki dużej zawartości węgla organicznego kwasy humusowe stanowią pożywkę dla mikroorganizmów glebowych, które mogą prężnie się rozwijać. Ponadto substancje humusowe wzmacniają strukturę gleby, co zwiększa jej odporność na czynniki atmosferyczne. Mają także właściwości buforujące, a więc pomagają utrzymać prawidłowe pH gleby.
Krótko mówiąc kwasy humusowe zwiększają jakość i żyzność gleby, zapewniając rolnikom cenne i przyjazne dla środowiska wsparcie.
Przyszłość gleb w Europie
Ustalenia autorów raportu potwierdzają, że potrzebne są pilne działania. Kluczem jest zrównoważone rolnictwo: naturalne nawozy i kwasy humusowe, rotacja upraw i inne działania chroniące glebę. Im lepiej zadbamy o glebę, tym dłużej będziemy cieszyć się jej żyznością. A ona odwdzięczy się nam obfitymi i zdrowymi plonami.